Przemoc w rodzinie. Jak wygląda z perspektywy dziecka?
Przemoc w rodzinie. Jak wygląda z perspektywy dziecka?
Wiele osób wspomina swoje dzieciństwo z łezką wzruszenia. Ten czas jawi się jako kolorowy i pełen miłości. Niestety, nie każdy może powiedzieć, że lata dziecięce były dla niego szczęśliwe. Statystyki pokazują, że przemoc domowa wciąż pozostaje dużym problemem społecznym. Oznacza to, że znaczna część dzieci dorasta w atmosferze strachu i niepewności.
Jak przemoc w rodzinie wpływa na dziecko?
W domu, gdzie relacje między członkami rodziny są zdrowe, dziecko czuje się kochane i wspierane. Rodzice bardzo się starają zaspokoić potrzeby fizyczne i emocjonalne swojej pociechy. Słyszy ona komplementy, jest stymulowana do rozwoju, doświadcza bliskości. Żyje w stabilnym i życzliwym świecie.
Zupełnie inaczej wygląda to w przypadku dziecka, które dorasta w klimacie przemocy domowej. Uczy się ono, że rzeczywistość jest zagrażająca oraz nieprzewidywalna. Doświadcza ono wielu trudności w codziennym funkcjonowaniu, może mieć problemy z nauką i koncentracją, boryka się z napięciem emocjonalnym, smutkiem i drażliwością, często odczuwa objawy psychosomatyczne np. ból głowy i brzucha.
Dziecko doświadczające przemocy ma problem z nawiązywaniem relacji. Unika bliskości, która wydaje się zagrażająca. Nabywa zaburzony obraz ról w rodzinie, ma trudność, aby prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie. Kilkulatka często dręczy poczucie winy i wstydu. Dzieci nie umieją spojrzeć na sytuację obiektywnie; wydaje im się, że musiały jakoś na przemoc zasłużyć, że problem leży w nich.
Dziecko jako świadek przemocy w rodzinie
Nie zawsze przemoc w rodzinie dotyka dziecko bezpośrednio. W niektórych przypadkach nieletni są świadkami kłótni, awantur czy fizycznej agresji. Najczęściej ofiarą jest matka, a sprawcą ojciec. Mimo że tata nie kieruje agresji w stronę dzieci, bardzo je rani. Bo tak naprawdę już samo obserwowanie przemocy oznacza jej doświadczanie. Wystarczy, że matka krzyczy i płacze, kiedy bije ją małżonek. Dziecko jest przerażone, boi się, że ojciec zaraz skupi się na nim. Jednocześnie przeżywa ogromny lęk, widząc krzywdę matki. Obawia się, że coś się z nią stanie, że zaraz ją straci. Może borykać się z poczuciem winy, że nie umie rodzicielki obronić.
Przemoc wobec dziecka ma wiele twarzy
Nie zawsze łatwo jest na pierwszy rzut oka zauważyć, że dziecko doświadcza agresji i znęcania. Przemoc na wiele twarzy, bywa subtelna i zawoalowana. Jest jednak tak samo druzgocąca w skutkach.
Przemocy dziecko może doświadczyć na własnej skórze: często poprzez bicie, szarpanie, szturchanie, obezwładnianie, policzkowanie. Powszechna jest przemoc psychiczna, przejawiająca się poprzez nieustanną krytykę, wyzwiska, szantaż, zawstydzanie, wpędzanie w poczucie winy czy emocjonalne odrzucenie. Zdarza się, że dziecko pada ofiarą nadużycia seksualnego ze strony bliskiej osoby – ojca, ojczyma, wujka, przyjaciela rodziny.
Warto pamiętać, że formą przemocy wobec dziecka jest również zaniedbanie. Przykładowo, maluszek może być głodny i chodzić w zabrudzonych ubraniach, ponieważ rodzice się nim nie zajmują. Zdarza się, że nie posiada adekwatnych do pogody butów lub książek do szkoły. Zaniedbanie dotyczy również sfery emocjonalnej. Dziecko, które otacza dobrobyt materialny, może być w domu zupełnie pomijane. Nikt z nim nie rozmawia, nie wspiera, nie spędza czasu.
Nie mów, nie ufaj, nie czuj
W wielu rodzinach z problemem przemocy obowiązują niepisane zasady: nie mów, nie ufaj, nie czuj. Dziecko rośnie w atmosferze wstydu i upokorzenia, a zarazem bezradności. Uczy się ono, że świat jest niesprawiedliwy, że rządzi w nim silniejszy. Aby przetrwać, może wchodzić w konkretną rolę:
- Bohater rodziny – bierze na siebie odpowiedzialność, staje się opiekunem rodzica lub rodzeństwa, kładąc na swoje barki zbyt duży ciężar.
- Maskotka – zwraca na siebie uwagę, zachowuje się niedojrzale, wygłupia się i poprawia nastrój pozostałym członkom rodziny.
- Kozioł ofiarny – buntuje się i złości, przez co ściąga na siebie uwagę dorosłych, co skutkuje agresją i karami.
- Dziecko niewidzialne – pozostaje wycofane, stara się nie zwracać na siebie uwagi, ucieka we własny świat.
Dziecko, które doświadczyło przemocy w rodzinie, boryka się z wieloma przeciwnościami, a często i zaburzeniami psychicznymi. Zazwyczaj obserwowane są objawy depresyjne i lękowe, zaburzenia zachowania, patologiczna nieśmiałość, zaburzenia obrazu własnego ciała, choroby psychosomatyczne. Dużym problemem jest niska samoocena, która utrudnia wchodzenie w rolę ucznia oraz nawiązywanie relacji z rówieśnikami. Nierzadko dziecko zaczyna zachowywać się jak agresor, prowokuje konflikty i bójki, może mieć problemy z prawem i sięgać po używki.
Doświadczenie przemocy domowej w dzieciństwie wpływa na rozwój na wielu poziomach, również na kształtowanie się osobowości. Perspektywa dziecka oparta jest zawsze na emocjach i doznaniach. Należą do nich lęk, przerażenie, panika, poczucie zagrożenia, ciągła czujność, smutek, złość i frustracja. Dziecko może uruchamiać różne strategie, które pozwalają mu przetrwać. Trudno jednak aby mogło się prawidłowo rozwijać. Choć w przyszłości może doświadczyć, co to znaczy szacunek, zaufanie, bliskość i akceptacja, nie będzie mu łatwo otworzyć się przed drugim człowiekiem.
